Ričard Metison naseljava ono područje fikcije utaboreno na granicima nekoliko žanrova, a koje je možda najbolje objediniti imenom “čudna priča” (weird tale), gdje se ukrštaju fantastika i horor u jednom vidu spekulativne fikcije. Pa i pored nezanemarljivog opusa, Metison će, nažalost, ostati poznat kao tvorac samo jednog romana. Isto kao što će se za Vilijemom Goldingom Gospodar muva uvijek vući poput dosadnog i predugačkog plašta, tako se i Bardžis nikada nije mogao otresti fame koju je, zahvaljujući Kubrikovom filmu, za sobom povlačila Paklena pomorandža.
Slijedeći pravila horor-književnosti, roman Ja sam legenda (1954; Čarobna knjiga, 2007) je horor koliko i Šelijin Frankenštajn; nastao je u periodu kad istinskog horora – kao što je recimo bio Lavkraftov – uopšte nije bilo. Ja sam legenda se oslanja na inovativnu i uvjerljivu pseudo-naučnu premisu da su se oni ljudi koji nisu pomrli od smrtonosnih bakterija nakon nuklearnog rata pretvorili u zombifikovane “vampire”. Pa ipak, Džordž Romero je nemalo puta pominjao da mu je ovaj roman poslužio kao inspiracija za zombije u filmu, Noć živih mrtvaca (1968). Ova dva djela, jedno prozno a drugo filmsko, promijenili su i na neki način etablirali žanr strave.
Velika zasluga Ričarda Metisona počiva na tome što je natprirodno iz viktorijanske literature uspješno premjestio u urbane američke krajeve. Umjesto u zamkovima, vampiri i duhovi su sad mogli stanovati u stanu do vašeg; Metisonov legat je krajnja anti-gotika. U apokaliptičnom košmaru sa političkim naznakama, Ja sam legenda – do sada četiri puta pretvorenog u prilično jalove filmove – Los Anđeles predstavlja gnijezdo povampirenih ljudi koji danju spavaju, a noću vršljaju gradom u potrazi za krvlju koja održava klicu u tijelu. Robert Nevil, posljednji nezaraženi čovjek na planeti, prebiva u dobro zamandaljenoj kući, držeći svoje prijatelje i komšije na odstojanju vijencima bijelog luka i ostalim tradicionalnim anti-vampirskim sredstvima, zbog razloga detaljno pojašnjenih u romanu.
Tokom dana dok vampiri drijemaju u skloništima, Nevil izlazi vani i ubija one koje pronađe, poput beznadežnog Van Helsinga; ostatak vremena provodi očvršćavajući barikade na kući i tragajući za uzrokom bolesti što je uništila čovječanstvo. Još u djetinjstvu čitati o tome šta se zbiva u Nevilovoj glavi dok on mirno sjedi tokom noći, a vani hiljade bijesnih ljudi neprestano udara i vere se po njegovoj kući u pokušaju da uđe unutra, bezmalo je formativno iskustvo apsolutno modernog Robinzona Krusoa koje se olako ne zaboravlja.
Poslije brojnih poteškoća, Nevil saznaje da je u neznanju tamanio i novu vrstu vampira, kojima nije potrebna krv da bi funkcionisali. On konačno dolazi u kontakt sa grupom inficiranih ljudi koji su pronašli način da neutralizuju efekat bakterije i da zahvaljujući tome vode relativno normalne živote. Nevilove nade da će pronaći utočište među tim ljudima odmah se gase čim od vođa saznaje da oni u stvari imaju plan da osnuju novo društvo u kom neće biti mjesta ni za koga osim za njima slične. Ovo uključuje ne samo sistematsku destrukciju vampira, već i samog Nevila, kao posljednjeg člana stare rase ljudi – odnosno istinskog monstruma od kog zapravo strahuje nova rasa.
Upravo je ovakav stav prema starom hororu privukao Kinga da uroni u žanr. “Čovjek koji me je naučio ovom poslu je Ričard Metison”, izjavio je nekoliko puta do sada. “On je bio prvi autor kog sam čitao, a koji je činio stvari o kojima Lavkraft nikada nije pisao. Užas se nije samo mogao lokalizovati u Istočnoj Evropi, već i u američkoj samoposluzi, ili na kraju vaše ulice, na ranču pokraj koledža. Kao dječaku mi je to bilo od neizmjerne važnosti, kao neko otkrivenje. Metison je podmetao stravu na mjesta sa kojima sam se i sam mogao identifikovati.”
Zajedno sa Robertom Blohom, Rejem Bredberijem i Fredrikom Braunom, Metison je za Kinga bio jedan od najpotcijenjenih američkih pisaca. Ne samo što je King pozajmljivao od njega, nego mu je i posvetio prilično generički roman Mobilni telefon (2006), u kom signal sa džepnog telefona pretvara ljude u zombije. Kingov nadasve bolji naslov, Kristina (1983), bio je mješavina Sterdženove novelete “Buldožer-ubica” (Killdozer, 1950) i Metisonove pripovijetke “Duel” (1971), prema kojoj je Stiven Spilberg snimio svoj prvi (TV) film, prethodno zamolivši Metisona, inače dobrog scenaristu, da adaptira sopstvenu priču.
Povodom smrti ovog pisca, reditelj je izjavio da je Metison bio ikona naučne-fantastike i horora, i da za njega on stoji uz imena Bredberija i Asimova. Prema Metisonovoj priči “Steel” Spilberg je nedavno producirao i simpatičan film, Real Steel (2011). Još par reditelja se osvrnulo na čovjekov opus, a to su Edgar Rajt (Shaun of the Dead) i Ričard Keli (Donnie Darko). Kelijev posljednji film, Kutija (2009), rađen je prema Metisonovoj priči, “Button, Button”.
Osim Ja sam legenda i više od dvadesetak romana, među kojima su sigurno najpoznatiji Komešanje odjeka (odn. Stir of Echoes iz 1958; Čarobna knjiga, 2011) i zaista izvrsni egzistencijalistički naslov, Nevjerovatni čovjek koji se smanjuje (The Incredible Shrinking Man, 1956), Metison je napisao i više od stotinjak priča, od kojih je većina ekranizovana za film i TV.
Ono što je Spilberg još naveo u obraćanju povodom smrti poznatog pisca jeste da su mu omiljene epizode možda i najveće američke serije ikada snimljene, Zona sumraka, bile one koje je potpisao baš Ričard Metison. Naravno, ovdje ne zaboravimo i autorove doprinose zadivljujućem hororu u produkciji/režiji Rodžera Kormana za American International Pictures tokom šezdesetih godina prošlog vijeka; a pogotovo nekoliko filmova rađenih prema motivima djela Edgara Alana Poa.
Metison je tako adaptirao Pad kuće Ašerovih (1960), vjerovatno najvjerniji scenario od svih Kormanovih filmova kad je u pitanju Poov literarni predložak, zatim “Morelu”, “Crnu mačku” i “Činjenice o slučaju g. Valdemara” u omnibusu Priče strave (1962); iste godine je napisao Bunar i klatno, gdje je samo frakcija Poove priče našla mjesta u scenariju. Dvije godine kasnije, Metison je za Kormana adaptirao i poemu “Gavran”, napravivši od toga suludu parodiju na horor-filmove, o duelu dva mađioničara iz doba renesanse. Uloge su tumačili Vinsent Prajs, Piter Lori, Boris Karlof i Džek Nikolson.
Rad sa Kormanom je Metisonu nesumnjivo omogućila Zona Sumraka (1959). A kad se danas sagleda, smiješno je koliko popularna serija poput Dosijea X (1998) izgleda kao monotona lutkarska predstava za razliku od Serlingove. Rod Serling, tvorac Zone sumraka, imao je ugovor u kom se obavezivao da napiše 80 procenata serije i u trenutku kad je imao na umu da obezbijedi dolazak novih talenata, odlučio se na korak da javno zatraži da mu ljudi pošalju scenarije za potencijalne epizode. Za pet dana je navodno dobio 14,000 scenarija od kojih su njegovi partneri uspjeli da pročitaju najmanje 500, pritom ne našavši apsolutno ništa što bi odgovaralo formatu kakav je Serling prvobitno zamislio.
U isto vrijeme, Čarls Bomont (Bomont je za Kormana adaptirao Masku crvene smrti, 1964) i Metison bili su najbolji prijatelji, podstrekavajući jedan drugoga u pisanju, prodavajući priče svakom zamislivom žanrovskom tržištu, od mejnstrima i fentazija pa do vesterna i krimića, čak i pišući za TV i film. Metisona je unajmio Universal da adaptira sopstveni roman Nevjerovatni čovjek koji se smanjuje, zbog čega smo 1957. godine dobili jedan od nazanimljivijih anti-nuklearnih SF filmova iz te ere. Njihova tranzicija u Zonu sumraka je omogućena samim tim što su dva prijatelja već godinama pisali priče od kojih se sastojala pomenuta serija, a istovremeno su očigledno dobro poznavali i tržište kratke priče.
Na početku su na zapletima radili samo Serling, Bomont i Metison, tri pisca sa u potpunosti različitim senzibilitettima. Ruku na srce, i pored neospornog kvaliteta prve dvojice, Spilberg je u jednu ruku bio u pravu kad je kazao da su Metisonovi scenariji nezaboravni; prisjetimo se epizoda kao što su “The Invaders”, “Steel” i “Nightmare at 20,000 Feet”, koji skoro odmah padaju na pamet kad je u pitanju ova serija. U stvari, prvi scenario u Zoni sumraka koji nije potpisao Rod Serling, bio je Metisonov “Posljednji let”. Govori o britanskom pilotu u Prvom svjetskom ratu koji, u napadu kukavičluka, napušta najboljeg prijatelja okruženog njemačkim dvokrilcima, prolazi kroz neobičan oblak i najedanput sleće u modernu američku bazu u Francuskoj.
Metison je poznat i kao scenarista TV-filma The Night Stalker (1972), u kom novinar Karl Kolčak otkriva da Sijetlom vreba pravi vampir. Ovaj film u kombinaciji gotskog horora i modernog realizma bio je popularan u tolikoj mjeri da je odmah snimljen nastavak, The Night Strangler, a za njim i kompletna serija koja je Kolčaka prikazala u susretima sa raznim natprirodnim stvorenjima. Filmovi o Kolčaku su na taj način utrli put današnjim paranormalnim istražiteljima, počev od Foksa Maldera u Dosijeu X. Tvorac ove serije, Kris Karter, je na početku karijere nesebično izjavio da je inspiraciju crpio baš iz natprirodnih avantura o Karlu Kolčaku.
Ako je Stiven King bio žanrovski populista, može se napisati da je titula svojevrsnog žanrovskog pionira predstavljala konstantu u opusu Ričarda Metisona. Vrlo mali broj autora spekulativnih priča mogu da se pohvale tako plodnom karijerom.
Autor: Ratko Radunović
Izvor Art-Anima
